Kamuoyunda birinci yargı reform paketi olarak bilinen 7188 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun 24.10.2019 tarihli 30928 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır. Bu kanunun yürürlüğe girmesiyle Ceza Muhakemesi sistemimize “Seri Muhakeme Usulü” ve “Basit Yargılama Usulü” adı verilen yeni muhakeme ve yargılama usulleri getirilmiştir. Yargısal faaliyetlerin daha etkin ve daha hızlı bir şekilde ilerlemesi için sistemimize giren bu usullere ilişkin hükümlerin yürürlük tarihi 01.01.2020 olarak belirlenmiş olmakla¹, bu tarih itibariyle ceza muhakemesi sistemimizde Seri Muhakeme ve Basit Yargılama usulleri uygulanmaya başlanmıştır. İşbu bilgi notu kapsamında öncelikle bu yeni sistemler kısaca tanımlanacak, ardından ise daha detaylı bir şekilde bu usullerin uygulanma şartlarından ve özelliklerinden bahsedilecektir.

1- SERİ MUHAKEME USULÜ (CMK. m. 250):

Seri Muhakeme Usulü, Cumhuriyet savcısının yürüttüğü soruşturma sonunda bazı katalog suçlarda kamu davasının açılmasının ertelenmesine karar verilmediği takdirde², şüphelinin müdafii huzurunda bu yargılama usulünün uygulanmasını kabul etmesi şartıyla, savcılığın belirlediği yaptırımın mahkeme tarafından denetlenerek ve suçun cezasına yarı oranında indirim uygulayarak, hüküm kurulması sureti ile tatbik edilen özel bir yargılama usulüdür. Bu usulde, kamu davası açılması için yeterli şüphe olmasına rağmen kamu davası açmak yerine şüpheli ile anlaşarak cezası tespit edilmektedir.

Seri muhakeme usulüne tâbi olduğu soruşturma dosyasından açıkça anlaşılan suçlarda bu usul uygulanmaksızın düzenlenen iddianame Cumhuriyet başsavcılığına iade edilecektir. Dolayısıyla somut olayda seri muhakeme usulünün uygulanmasına ilişkin şartlar mevcut ise, bu usulün uygulanması takdiri değil, mecburidir. Özellikle belirtmek gerekir ki, seri muhakeme usulü yaptırımın savcılık tarafından belirlendiği, mahkemenin sadece denetleme işlevi gördüğü bir soruşturma kurumudur. Ceza hukukunda bu kurum ceza kararnamesi olarak da nitelendirilmektedir.

¹ 250’nci maddede düzenlenen seri muhakeme usulü ile 251 ve 252’nci maddelerde düzenlenen basit yargılama usulüne ilişkin hükümler, 01/01/2020 tarihinden itibaren uygulanır. 01/01/2020 tarihi itibarıyla kovuşturma evresine geçilmiş, hükme bağlanmış veya kesinleşmiş dosyalarda seri muhakeme usulü ile basit yargılama usulü uygulanmaz.
² 5271 sayılı CMK.’nun 171/2 maddesi (Değişik : 7188 – 17.10.2019 / m.19) : Uzlaştırma ve ön ödeme kapsamındaki suçlar hariç olmak üzere, Cumhuriyet savcısı, üst sınırı üç yıl veya daha az süreli hapis cezasını gerektiren suçlardan dolayı, yeterli şüphenin varlığına rağmen, kamu davasının açılmasının beş yıl süre ile ertelenmesine karar verebilir. Suçtan zarar gören veya şüpheli, bu karara 173 üncü madde hükümlerine göre itiraz edebilir.

1.a Seri Muhakeme Usulünün Uygulanma Şartları:

• Cumhuriyet savcısı tarafından yürütülen seri muhakeme usulünün uygulanması teklifinin şüpheli tarafından müdafi huzurunda kabul edilmesi gerekir (CMK m.250/3).
• Ayrıca şüpheli, iddianamenin düzenlenmesine kadar Cumhuriyet savcısına başvurarak hakkında seri muhakeme usulünün uygulanmasını kendisi de talep edebilir. Şüpheli, mahkeme tarafından
• hüküm kuruluncaya kadar seri muhakeme usulünün uygulanmasına yönelik iradesinden vazgeçebilir.
• Suçun iştirak halinde (birden fazla kişiyle birlikte) işlenmesi halinde tüm şüphelilerin seri yargılama usulünü kabul etmesi gerekir. Şüphelilerden herhangi bir bu usulü kabul etmediği takdirde, normal (genel) soruşturma ve kovuşturma usulleri uygulanacaktır.

Suçun, seri yargılama usulünün uygulanabileceği aşağıdaki suçlardan biri olması gerekir:

• Hakkı olmayan yere tecavüz (TCK m.154, ikinci ve üçüncü fıkra),
• Genel güvenliğin kasten tehlikeye sokulması (TCK m.170),
• Trafik güvenliğini tehlikeye sokma (TCK m.179, ikinci ve üçüncü fıkra),
• Gürültüye neden olma (TCK m.183),
• Parada sahtecilik (TCK m.197, ikinci ve üçüncü fıkra),
• Mühür bozma (TCK m.203),
• Resmi belgenin düzenlenmesinde yalan beyan (TCK m.206),
• Kumar oynanması için yer ve imkan sağlama (TCK m.228, birinci fıkra),
• Başkasına ait kimlik veya kimlik bilgilerinin kullanılması (TCK m.268),
• 6136 sayılı Ateşli Silahlar ve Bıçaklar ile Diğer Aletler Hakkında Kanunun (m. 13/1, 3, 5 – m.15/1,2,3)
• 6831 sayılı Orman Kanunu (m.93/1),
• 1072 sayılı Rulet, Tilt, Langırt ve Benzeri Oyun Alet ve Makinaları Hakkında Kanun (m.2),
• 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu (m. Ek 2/1-1)

1.b Seri Muhakeme Usulünün Aşamaları

Cumhuriyet savcısı, TCK 61/1’de belirtilen hususları göz önünde bulundurarak, suçun kanuni tanımında öngörülen cezanın alt ve üst sınırı arasında tespit edeceği temel cezadan yarı oranında indirim uygulamak suretiyle veya güvenlik tedbiri belirlemek suretiyle yaptırımı belirler. Cumhuriyet savcısı, şüpheli hakkında seri muhakeme usulünün uygulanmasını yazılı olarak görevli mahkemeden talep etmelidir (CMK m.250/11). Talep yazısı (Talepname), ana hatalarıyla bir iddianamede bulunması gereken unsurları içermelidir.

Mahkeme, şüpheliyi müdafii huzurunda dinledikten sonra şüphelinin özgür iradesiyle seri muhakeme usulünü kabul ettiğini ve eylemin seri muhakeme usulü kapsamında olduğu kanaatine varır ise, savcılığın talep yazısında belirlenen yaptırım doğrultusunda hüküm kurar. Şartları oluşmamışsa talebi reddeder ve soruşturmanın genel hükümlere göre sonuçlandırılması için dosyayı Cumhuriyet Başsavcılığına iade eder. Seri muhakeme usulüne tabi suçlara bakma görevi asliye ceza mahkemesi tarafından yerine getirilecektir.

Mahkeme, hüküm kurarken Cumhuriyet Savcılığının belirlediği yaptırımın çerçevesi dışına çıkamaz. Cumhuriyet Savcısının kanunda belirtilen dışında, şüpheliye bir yaptırım teklifinde bulunma yetkisi yoktur.

Cumhuriyet Savcısının talebi doğrultusunda mahkemece kurulan hükme kararın tefhim veya tebliğinden itibaren 7 gün içinde itiraz edilebilir.

1.c Seri Muhakeme Usulünün Uygulanamayacağı Haller:

• İştirak halinde işlenen suçlarda, şüphelilerden birinin teklifi kabul etmemesi,
• Şüphelinin adreste bulunmaması, yurtdışında olması veya herhangi bir şekilde ulaşılamaması,
• Kovuşturmaya yer olmadığına dair karar (KYOK) verilecek hallerde seri muhakeme usulü uygulanamaz.
• Yaş küçüklüğü, akıl hastalığı veya sağır ve dilsizlik hallerinin bulunması,
• Ön ödeme ve uzlaştırma kapsamındaki suçlarda seri muhakeme usulü uygulanamaz.

***Seri muhakeme usulünün uygulanacağı suçlar “mağdursuz” suçlar olarak düzenlendiği için bu suçlarda uzlaşma hükümleri uygulanmaz.

2) BASİT YARGILAMA USULÜ ( CMK. m. 251):

5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 251. maddesinde yapılan değişiklik ile getirilen bu yeni yargılama usulü ile basit ve ağır suçlar arasına bir ayırım getirilerek, ağır suçlara ilişkin yargılamalara daha fazla zaman ve emek harcanabilmesi istenmiştir. Bu şekilde yargısal faaliyetlerin daha etkin, daha hızlı ve daha kaliteli bir şekilde ilerlemesi amaçlanmıştır. Bu usulde iddianamenin kabulünden sonra bazı suçlarda mahkemenin takdirine bağlı olarak duruşma yapılmadan evrak üzerinde yürütülen, olağan yargılama usulünden daha hızlı ve basit bir ceza muhakemesi usulüdür.

Biçimsel koşulları mevcut olsa bile, mahkemenin basit yargılama usulünü uygulamaması mümkündür. Zira davanın basit yargılama usulü uygulanamayacak derecede karışık olması da ihtimal dahilindedir. Bu nedenle seri muhakeme usulüne kıyasla basit yargılama usulü ihtiyaridir.

Mahkeme, açılan kamu davasının özelliğine göre davanın basit yargılama yoluyla görülmesinin daha kolay, etkin ve yerinde olduğu kanaatine varır ise, tensip ile birlikte bu yola başvuracak, aksi takdirde olağan (genel) yargılama usulünü uygulayacaktır. Mahkeme, basit yargılama usulünün herhangi bir evresinde, iddianameyle ortaya konulan uyuşmazlığın duruşma açılmaksızın çözülemeyeceği kanaatine varırsa, basit yargılama usulüne son vererek olağan yargılama usulüne geçebilir.

Örneğin, yapılan yazışmalardan sonra dosyada sübuta etkili ve dinlenmesi gereken tanıkların mevcut olduğunu gören asliye ceza mahkemesi, basit yargılama usulüne son vererek tanıkları dinleyebilmek için duruşma açacak; olağan yargılama usulüne geçecektir.

2.a Basit Yargılama Usulünün Uygulanma Şartları:

• Basit yargılama usulü, adli para cezası veya üst sınırı 2 yıl veya daha az hapis cezası gerektiren suçlarda uygulanabilir. Asliye Ceza Mahkemesi’nce iddianamenin kabulünden sonra basit yargılama usulünün uygulanmasına karar verilebilir.
• İddianamenin taraflara (Sanık, mağdur, şikayetçi) tebliğinden itibaren 15 gün içerisinde yazılı savunma, beyan ve delillerin mahkemeye sunulması istenir. Toplanması gereken bilgi ve belgeler ilgili kurum ve kuruluşlardan talep edilir.
• 15 günlük süre dolduktan sonra başkaca araştırılacak bir hususun bulunmaması halinde duruşma yapılmaksızın ve Cumhuriyet Savcısının görüşü alınmaksızın yazılı savunma, beyan ve delillere göre dosya üzerinden karar verilir.
• Mahkeme, hüküm kurarken TCK m.61’e göre alt ve üst sınırlar arasında temel cezayı belirler. Sanığın belirlenen sonuç cezası, salt basit yargılama usulünün uygulanması nedeniyle dörtte bir (1/4) oranında indirilir (CMK m.251/3). Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması dahil hapis cezasına seçenek yaptırımlar uygulanabilir.
• Basit yargılama usulü uygulanarak verilen hükümlere karşı kararın tefhim veya tebliğinden itibaren 7 gün içinde itiraz edilebilir.
• İtiraz üzerine hükmü veren mahkemece duruşma açılır ve genel hükümlere göre yargılamaya devam olunur. Taraflar gelmese bile duruşma yapılır ve yokluklarında hüküm verilebilir.
• Duruşmadan önce itirazdan vazgeçilmesi hâlinde duruşma yapılmaz ve itiraz edilmemiş sayılır.
• Mahkeme, itiraz üzerine yeniden hüküm verirken, CMK m.251 gereği basit yargılama usulüne göre verdiği hükümle bağlı değildir.
• Mahkeme, basit yargılama usulünün herhangi bir evresinde, iddianameyle ortaya konulan uyuşmazlığın duruşma açılmaksızın çözülemeyeceği kanaatine varırsa, basit yargılama usulüne son vererek olağan yargılama usulünü uygulayabilir.
• İtiraz üzerine duruşma açılarak yeniden hüküm kurulması halinde; bu hükümlere karşı genel hükümlere göre istinaf veya itiraz kanun yollarına başvurulabilir.

3.b Basit Yargılama Usulünün Uygulanmayacağı Haller:

• Basit yargılama usulü, yaş küçüklüğü, akıl hastalığı, sağır ve dilsizlik hâlleri ile soruşturma veya kovuşturma yapılması izne ya da talebe bağlı olan suçlar hakkında uygulanmaz (CMK m.251/7).
• Basit yargılama usulü, bu kapsama giren bir suçun, kapsama girmeyen başka bir suçla birlikte işlenmiş olması hâlinde uygulanmaz (CMK m.251/8).

4- DEĞERLENDİRME VE SONUÇ

Ülkemizde uzun yıllardır suçun karmaşıklığı veya cezasının miktarı dikkate alınmaksızın, tüm suçlar için aynı yargılama usulü uygulanmaktadır. Bu durum günden güne artan dosya sayına bağlı olarak nitelikli ve karmaşık suçların yargılamasına daha az vakit ve emek ayrılmasına neden olmaktadır. Nitekim mukayeseli hukuka baktığımızda da inandırıcılık sorunu bulunmayan, karmaşık olmayan veya olaylarla ilgili hiçbir tartışmanın bulunmadığı teknik davalar ile ilgili olarak mahkemelerin tarafların sunduğu görüşlere ve diğer belgelere dayanarak adil ve makul bir biçimde karar verebilecekleri; bu davalar için duruşma yapılmasının zorunlu olmadığı ifade edilmektedir. Bu şekilde yargısal faaliyetlerin daha etkin, hızlı ve kaliteli bir işleyişe sahip olacağı ve “gecikmiş adalet, adalet değildir” deyişine karşı adil yargılanma hakkının korunmaya çalışıldığı görülmektedir. Bu halde basit kabul edilen bir takım teknik suçlar ile ilgili süratli ve özel bir ceza usulü işletecek, nitelikli davalara ise daha fazla emek ve zaman ayrılarak daha adil sonuçlara ulaşılmaya çalışılacaktır.